Α. Ιστορική Αναδρομή
Η διοίκηση των τοπικών υποθέσεων, σύμφωνα με το άρθρο 102 παρ. 1 του Συντάγματος, ανήκει στους οργανισμούς τοπικής αυτοδιοίκησης, των οποίων πρώτη βαθμίδα αποτελούν οι δήμοι. Συναφώς, με την παρ. Ι του άρθρου 75 του Κώδικα Δήμων και Κοινοτήτων (ν.3463/2006, Α’ 114), ορίζεται ότι οι δημοτικές αρχές διευθύνουν και ρυθμίζουν όλες τις τοπικές υποθέσεις, σύμφωνα με τις αρχές της επικουρικότητας και της εγγύτητας, με στόχο την προστασία, την ανάπτυξη και τη συνεχή βελτίωση των συμφερόντων και της ποιότητας ζωής της τοπικής κοινωνίας, οι δε αναφερόμενες στο νόμο επί μέρους δραστηριότητες των δήμων αφορούν κυρίως στους τομείς: α) ανάπτυξης, β) περιβάλλοντος, γ) ποιότητας ζωής και εύρυθμης λειτουργίας των πόλεων και των οικισμών, δ) απασχόλησης, ε) κοινωνικής προστασίας και αλληλεγγύης, στ) παιδείας, πολιτισμού και αθλητισμού και ζ) πολιτικής προστασίας.
Για την καλύτερη και αποτελεσματικότερη άσκηση των απονεμόμενων σε αυτούς αρμοδιοτήτων, οι δήμοι είχαν τη δυνατότητα σύστασης νομικών προσώπων δημοσίου δικαίου, τα οποία είχαν ως σκοπό την οργάνωση και λειτουργία ορισμένης δημοτικής υπηρεσίας με γνώμονα την καλύτερη εξυπηρέτηση των αναγκών των κατοίκων, όπως ορίζεται στο άρθρο 239 του βασικού νομοθετήματος που προέβλεπε την ως άνω δυνατότητα των δήμων, δηλαδή στον ΚΔΚ.
Παράλληλα, και για την ανάπτυξη δράσεων και παροχή υπηρεσιών συναφών ή συνδεόμενων με συγκεκριμένες αρμοδιότητες τους κοινωφελούς χαρακτήρα, είχαν τη
δυνατότητα σύστασης δημοτικών κοινωφελών επιχειρήσεων υπό τη μορφή νομικών προσώπων ιδιωτικού δικαίου (άρθρο 254 του ΚΔΚ).
Με τις διατάξεις του άρθρου 103 του ν. 3852/2010 (Α’ 87) και με σκοπό τον εξορθολογισμό των παρεχόμενων υπηρεσιών και την καλύτερη κατανομή του προσωπικού των δημοτικών νομικών προσώπων δημοσίου δικαίου και επιχειρήσεων (εφεξής «νομικά πρόσωπα»), ο αριθμός αυτών περιορίστηκε, καθώς η τροποποίηση του θεσμικού τους πλαισίου επέφερε τη συγχώνευση ή και κατάργηση1 πολλών εξ αυτών στο πλαίσιο της διευθέτησης των αρμοδιοτήτων μεταξύ του δήμου και των συγχωνευμένων ν.π.δ.δ. και επιχειρήσεων, με διατήρηση ωστόσο των θέσεων εργασίας.
Πάραυτα, ζητήματα, όπως η μη επαρκής στελέχωση αυτών που είχε ως αποτέλεσμα ο δήμος να διαθέτει προσωπικό σε αυτά, προκειμένου να διασφαλιστεί η άσκηση των αρμοδιοτήτων τους, η διάσπαση των τοπικών υποθέσεων μεταξύ δήμων και νομικών τους προσώπων καθώς και η ενίοτε αλληλοεπικάλυψη αρμοδιοτήτων τους, που είχαν ως αποτέλεσμα την ανομοιόμορφη εξυπηρέτηση των πολιτών, οδήγησαν στην αναγκαιότητα τροποποίησης του μοντέλου οργάνωσης των δήμων και ειδικότερα του τρόπου οργάνωσης και άσκησης των αρμοδιοτήτων τους.
Με τις διατάξεις του Μέρους Γ’ του ν. 5056/2023 και ειδικότερα μέσω της κατάργησης των νομικών προσώπων δημοσίου δικαίου αυτών και των κοινωφελών επιχειρήσεων, 2 επιχειρείται η εξάλειψη των προαναφερόμενων δυσλειτουργιών. Οι δήμοι διά των υπηρεσιών τους ασκούν πλέον αποκλειστικά τις μεταβιβαζόμενες με τις διατάξεις του άρθρου 75 του ΚΔΚ, όπως ισχύει, αρμοδιότητες, οι οποίες μέχρι και τις 31 Δεκεμβρίου 2023 ασκούνται από τα νομικά πρόσωπα των άρθρων 103 του ν. 3852/2010, 239 και 254 του ΚΔΚ ή και συνασκούνται από τα προαναφερόμενα νομικά πρόσωπα και τις υπηρεσίες του οικείου δήμου. Η εφαρμογή πολιτικών, η υλοποίηση δράσεων ή και η συμμετοχή σε δράσεις που αποσκοπούν στην βέλτιστη εξυπηρέτηση των αναγκών των κατοίκων, η σχεδίαση και οργάνωση προγραμμάτων αλλά και πρωτοβουλιών που στοχεύουν στην τρόπο τινά κοινωνική στήριξη και μέριμνα, υπάγονται πλέον σε κοινή διοικητική στέγη και ενσωματώνονται στον πυρήνα λειτουργίας των οικείων δήμων, προκειμένου να εξασφαλισθούν οικονομίες κλίμακας, καλύτερη αξιοποίηση του ανθρώπινου δυναμικού και συνεκτικότερη οικονομική και διοικητική διαχείριση.
Β. Οργάνωση αρμοδιοτήτων καταργούμενων νομικών προσώπων
1. Αρμοδιότητες - Δράσεις
α) Με την αυτοδίκαιη κατάργηση των νομικών προσώπων δημοσίου δικαίου3 και την αυτοδίκαιη λύση των δημοτικών κοινωφελών επιχειρήσεων4 , η άσκηση όλων των αρμοδιοτήτων τους και η απορρέουσα εκπλήρωση των σκοπών τους αναλαμβάνονται από τον δήμο διά των υπηρεσιών του. Κατά το χρονικό διάστημα, ωστόσο, που μεσολαβεί από την 1 η Ιανουαρίου 2024 έως και την θέση σε ισχύ του νέου οργανισμού εσωτερικής υπηρεσίας του δήμου, σύμφωνα με τα προβλεπόμενα στις διατάξεις της περ. δ’ της παρ. 2 του άρθρου 27 και της περ. δ’ της παρ. 2 του άρθρου 29 του ν. 5056/2023, και προκειμένου να αποφευχθεί οποιαδήποτε σύγχυση ως προς την άσκηση των αρμοδιοτήτων τους, ο/η οικείος/α δήμαρχος με απόφασή του/της:
1. ορίζει ότι ο δήμος εκπληρώνει τους σκοπούς του καταργούμενου νομικού προσώπου/ της λυόμενης κοινωφελούς επιχείρησης και εξυπηρετεί τις δραστηριότητες που ασκούσε , και αφού λάβει υπόψη τον αριθμό και τις κατηγορίες των καταργούμενων νομικών προσώπων, τις δραστηριότητες που αυτά ασκούσαν και τους σκοπούς που εκπλήρωναν,
2. καθορίζει τον τρόπο άσκησης των αρμοδιοτήτων τους: είτε διά των υφιστάμενων οργανικών μονάδων του δήμου (Περίπτωση 1), είτε διά των οργανικών μονάδων των καταργούμενων νομικών προσώπων, υπαγόμενων απευθείας στον/ στην δήμαρχο ή σε αντιδήμαρχο που αυτός/ αυτή ορίζει για τον σκοπό αυτό (Περίπτωση 2).
β) Υπό το πρίσμα των ανωτέρω και στο πλαίσιο της μέριμνας και της ευθύνης των δήμων επί των αρμοδιοτήτων των καταργούμενων νομικών προσώπων δημοσίου δικαίου και των λυόμενων κοινωφελών επιχειρήσεων, εύλογο είναι ότι η ανάληψη ή η συνέχιση εκτελούμενων χρηματοδοτούμενων ή συγχρηματοδοτούμενων προγραμμάτων ή έργων ή υπηρεσιών από εθνικούς ή ευρωπαϊκούς πόρους ή διεθνείς οργανισμούς συνεχίζουν να υλοποιούνται από τον δήμο ή κατά την παρ. 6 του άρθρου 100 του ν. 3852/2010 (Α’ 87), υπό καθεστώς καθολικής διαδοχής ως προς τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις που έχουν αναληφθεί.
Περίπτωση (1)
Ο/ η δήμαρχος, με γνώμονα τη μέγιστη συγκέντρωση ομοειδών ή παρεμφερών αρμοδιοτήτων/δραστηριοτήτων ανά τομέα αρμοδιοτήτων, όπως αυτοί αναφέρονται στην παρ. Ι του άρθρου 75 του ν. 3463/20067 , απονέμει την άσκηση των αρμοδιοτήτων/ δραστηριοτήτων των καταργούμενων νομικών προσώπων στις υφιστάμενες οργανικές μονάδες του δήμου. Ως εκ τούτου, με την απόφασή του/ της ορίζει όχι μόνο τις οργανικές μονάδες που θα ασκήσουν τις «πρόσθετες» αρμοδιότητες αλλά και τις αρμοδιότητες που θα ασκούν, όπως προκύπτουν επακριβώς από τις συστατικές πράξεις των καταργούμενων νομικών προσώπων. Επιπλέον, επισημαίνεται ότι κατά την απονομή των ανωτέρω αρμοδιοτήτων θα πρέπει να ληφθούν υπόψη και τα επιμέρους αντικείμενα των αρμοδιοτήτων, έτσι ώστε ομοειδή αντικείμενα (π.χ. αρμοδιότητες οικονομικών υπηρεσιών καταργούμενων νομικών προσώπων) να απονεμηθούν στην αντίστοιχη υπηρεσία του δήμου.
Περίπτωση (2)
Με την απόφαση του/ της δημάρχου, οι οργανικές μονάδες των καταργούμενων νομικών προσώπων μεταφέρονται αυτοτελώς στον οικείο δήμο και οι αρμοδιότητες συνεχίζουν να ασκούνται ως είχαν μέχρι τη θέση σε ισχύ του νέου οργανισμού εσωτερικής υπηρεσίας. Στην ίδια απόφαση, ο/ η δήμαρχος ορίζει ότι οι ως άνω μονάδες υπάγονται απευθείας στον ίδιο/ στην ίδια ή σε αντιδήμαρχο που αυτός/η ορίζει με την ίδια απόφαση.
Λαμβάνοντας υπόψη ότι ο δήμος από την 1 η Ιανουαρίου 2024 καθίσταται αυτοδικαίως αρμόδιος για την άσκηση των αρμοδιοτήτων των καταργούμενων νομικών προσώπων, οι ανωτέρω αποφάσεις του/ της δημάρχου εκδίδονται με σκοπό την αποτύπωση της ένταξης τους στην οργανωσιακή δομή του δήμου9 , και από όχι την ημερομηνία ανάληψης άσκησης αυτών. Για τον λόγο αυτό, αν και δεν ορίζεται ρητά η προθεσμία έκδοσης των εν λόγω αποφάσεων, συνίσταται για λόγους απρόσκοπτης αλλά και αποτελεσματικής άσκησης των αρμοδιοτήτων των καταργούμενων/λυόμενων νομικών προσώπων, να ληφθούν το συντομότερο δυνατόν από την ανάληψη καθηκόντων του οικείου δημάρχου και, σε κάθε περίπτωση, όχι πέραν των επτά (7) ημερών από την ημέρα εγκατάστασης και ανάληψης καθηκόντων του. Επισημαίνεται δε ότι οι ανωτέρω αποφάσεις ως έχουσες κανονιστικό χαρακτήρα αναρτώνται στον δικτυακό τόπο «Διαύγεια» και στην ιστοσελίδα του δήμου10 , πέραν της τοιχοκόλλησης αυτών σε ειδικό πίνακα του δημοτικού καταστήματος,11 ώστε να είναι ευχερώς προσβάσιμες στο μέσο χρήστη και δημότη, προκειμένου να διασφαλιστεί η βέλτιστη ενημέρωση και εξυπηρέτηση των πολιτών.
Η ανάληψη των αρμοδιοτήτων των καταργούμενων νομικών προσώπων από τους δήμους δεν είναι απλά μια διαρθρωτική αλλαγή, αλλά προκειμένου να επιτευχθεί η διοικητική και διαχειριστική επάρκεια των δήμων προς όφελος του πολίτη, συνοδεύεται από ενίσχυση προσωπικού (μεταφορά προσωπικού), εξοικονόμηση πόρων (μεταφορά πόρων, ήτοι ταμειακά υπόλοιπα και υπόλοιπα τραπεζικών λογαριασμών) και δυνατότητες αξιοποίησης υφιστάμενων υλικοτεχνικών υποδομών (μεταφορά περιουσιακών στοιχείων).
2. Άδειες λειτουργίας δομών καταργούμενων νομικών προσώπων
Επισημαίνεται ότι όλες οι δομές των καταργούμενων φορέων που λειτουργούν εφεξής στο πλαίσιο της υπηρεσίας των δήμων και για τη λειτουργία των οποίων απαιτείται άδεια λειτουργίας, συνεχίζουν να λειτουργούν βάσει της άδειας που είχε εκδοθεί για τις συγκεκριμένες δομές.
Γ. Εργαλεία άσκησης αρμοδιοτήτων καταργούμενων νομικών προσώπων
Για την υποβοήθηση άσκησης των αρμοδιοτήτων των ως άνω αναφερόμενων καταργούμενων νομικών προσώπων από τις υπηρεσίες των δήμων και προκειμένου να αποφευχθεί οποιαδήποτε δυσλειτουργία των υπηρεσιών, ο ν. 5056/2023 προβλέπει επιπλέον υποστηρικτικά εργαλεία ως εξής:
- Καθορισμός Κανονισμού Λειτουργίας
Το οικείο δημοτικό συμβούλιο, με απόφασή του, δύναται να καθορίζει τον κανονισμό λειτουργίας τους12 . Ωστόσο, μέχρι την έκδοση των νέων κανονισμών και για την εύρυθμη άσκηση των αρμοδιοτήτων τους, διατηρούνται και εφαρμόζονται οι υφιστάμενοι κατά την 31η Δεκεμβρίου 2023 κανονισμοί λειτουργίας τους13 .
- Σύσταση Επιτροπών
Το οικείο δημοτικό συμβούλιο, με απόφασή του, δύναται να συστήνει μη αμοιβόμενες επιτροπές για την εύρυθμη άσκηση των αρμοδιοτήτων των καταργούμενων νομικών προσώπων14 και την υποστήριξη των δράσεών τους. Στις επιτροπές αυτές, στις οποίες δύνανται να συμμετέχουν και μη αιρετά μέλη15, ως πρόεδρος ορίζεται δημοτικός σύμβουλος ή πρόσωπο εγνωσμένου κύρους, με συναφή με το αντικείμενο της επιτροπής εμπειρία.
- Ορισμός Αντιδημάρχου/ων
Με την παρ. 2 του άρθρου 30 του ν. 5056/2023, αυξάνεται ο αριθμός των έμμισθων αντιδημάρχων, οι οποίοι συνεπικουρούν τον/ την δήμαρχο στην άσκηση των αυξημένων αρμοδιοτήτων και υποθέσεων του δήμου.16 Σημειώνεται, τέλος, ότι για την βέλτιστη εφαρμογή του θεσμικού πλαισίου που διέπει τις επιμέρους αρμοδιότητες των καταργούμενων νομικών προσώπων και με κυρίαρχη επιδίωξη την εξυπηρέτηση του πολίτη, οι δήμοι οφείλουν να συνεργάζονται με τα καθ’ ύλην αρμόδια υπουργεία, τα οποία έχουν την ευθύνη συντονισμού άσκησης των επιμέρους δημόσιων πολιτικών.
Την παρούσα εγκύκλιο μπορείτε να την αναζητήσετε και στον δικτυακό τόπο του Υπουργείου Εσωτερικών, στην ηλεκτρονική διεύθυνση https://www.ypes.gr/apokentromeni-dioikisiaytodioikisi/thesmika-themata-organosis-kai-leitourgias-dimon.
Ο Αναπληρωτής Υπουργός
ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΛΙΒΑΝΙΟΣ
