Όταν αναφερόμαστε στα ιστορικά γεγονότα του Πολυτεχνείου η μνήμη μας ανασύρει μονομιάς την εικόνα του τανκ που περιμένει έξω από την πύλη του στην Πατησίων. Την ώρα μηδέν στο σημείο μηδέν. Μέχρι σήμερα οι φωτογραφίες αυτές μαζί με το συγκλονιστικό σύντομο φιλμ των 35 δευτερολέπτων που κινηματογράφησε με κίνδυνο της ζωής του ο Ολλανδός Άλμπερτ Κουράντ (πέθανε 13 Ιουλίου 2013) - που κρύβονταν τρεις ημέρες πάνω στο ξενοδοχείο Ακροπόλ - είναι τα μοναδικά ντοκουμέντα που κατέγραψαν την επίθεση των τανκς στο Πολυτεχνείο.
Η δημοσίευση τους την επομένη ημέρα προκάλεσαν σοκ και πολιτικό σεισμό την ώρα μάλιστα που ο Στυλιανός Παττακός και όλος ο μηχανισμός της χούντας προσπαθούσε να πείσει την διεθνή και κοινή γνώμη πως στο Πολυτεχνείο δεν συνέβη απολύτως τίποτα.
Ποιος τράβηξε όμως αυτή τη φωτογραφία και κάτω από ποιες συνθήκες; Ποιος φωτογράφος θα μπορούσε να σταθεί στη γωνία Πατησίων και Στουρνάρη εν μέσω της αστυνομοκρατούμενης Αθήνας; Πως θα μπορούσε να δικαιολογήσει την παρουσία του όταν παρακρατικοί κυκλοφορούσαν με τα πιστόλα στα χέρια και δυνάμεις της αστυνομίας χτυπούσαν ανελέητα όποιον κυκλοφορούσε;
Ο άνθρωπος που τράβηξε αυτά τα ιστορικά καρέ με κίνδυνο της ζωής του είναι ο Αριστοτέλης Σαρρηκώστας. Ο φωτογράφος που και εκείνο το βράδυ είχε ραντεβού με την ιστορία. Τα καρέ του είναι πλέον η ιστορία.
Τα καρέ που ρεζίλεψαν τον Παττακό
Φωτό: Πολυτεχνείο 1
«Αυτό που πρέπει να τονίσουμε είναι το γεγονός πως την επόμενη ημέρα το πρωί ο Στυλιανός Παττακός είχε δώσει μία μεγάλη συνέντευξη Τύπου υποστηρίζοντας με κατηγορηματικό τρόπο πως το προηγούμενο βράδυ δεν είχε γίνει απολύτως τίποτα στο Πολυτεχνείο και πως όλα αυτά ήταν προπαγάνδα όσων ήθελαν να ανατρέψουν το καθεστώς. Τότε δεν υπήρχε η σημερινή ταχύτητα και όταν το μεσημέρι κυκλοφόρησαν οι φωτογραφίες μου έγινε σεισμός. Αυτές οι φωτογραφίες ξεγύμνωσαν τον Παττακό και όλη τη χούντα και έστειλαν το μήνυμα σε κάθε γωνιά του πλανήτη για το τι πραγματικά συμβαίνει στην Ελλάδα και για το τι πέρασαν όσοι ήταν μέσα στο Πολυτεχνείο», λέει ο ethnos.gr o Αριστοτέλης Σαρρηκώστας.
Ο άνθρωπος ορχήστρα
Γόνος Ελλήνων μεταναστών της Αμερικής έζησε στο Σιάτλ, στην Ουάσινγκτον και στην Καλιφόρνια αλλά έκανε το χατίρι της μητέρας του να γυρίσει στην Ελλάδα με απώτερο σκοπό να παντρευτεί και να ριζώσει επαγγελματικά. Όταν ήρθε από τις ΗΠΑ το 1961 ξεκίνησε ως ερασιτέχνης φωτογράφος. Μοιραία από την πρώτη στιγμή δεν παντρεύτηκε γυναίκα αλλά τη φωτογραφική του μηχανή. Ο διευθυντής του Associated Press (AP) στη Νέα Υόρκη τον αποκαλούσε «one man band» δηλαδή «ο άνθρωπος ορχήστρα» επειδή κουβαλούσε πολλά σύνεργα που είχαν μεγάλο όγκο και έκανε παράλληλα πολλές εργασίες ώστε οι φωτογραφίες με τη τεχνολογία της εποχής να έχουν το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα.
Πήγα στο AP για ένα χρόνο και έμεινα 40 χρόνια
«Μόλις απολύθηκα από το στρατό έπιασα δουλειά ως φωτογράφος στο πρακτορείο "Ένωση" του Δασκαλάκου που τότε ήταν κορυφή. Η σημαντικότερη στιγμή στη ζωή μου ήταν η πρόταση που δέχτηκα από το Associated Press (AP). Ξεκίνησα 1 Σεπτεμβρίου 1964 με συμβόλαιο ενός έτους και τελικά έμεινα 40 ολόκληρα χρόνια», λέει ο Αριστοτέλης Σαρρηκώστας ο οποίος κατά τη διάρκεια της μυθιστορηματικής καριέρας του φωτογράφησε τους θρύλους της εποχής όπως η Μαρία Κάλλας, ο Αριστοτέλης Ωνάσης, ο Οδυσσέας Ελύτης, ο Γιώργος Σεφέρης, ο Ρόμπερτ Κένεντι, ο Αγιατολάχ Χομεϊνί, ο Γιάσερ Αραφάτ, ο Νέλσον Μαντέλα κ.α.
Με την ευκαιρία της συμπλήρωσης των 50 χρόνων από τα γεγονότα του Πολυτεχνείου ο 86χρονος σήμερα φωτογράφος Αριστοτέλης Σαρρηκώστας δημιούργησε έκθεση με 102 φωτογραφίες. Η έκθεση θα είναι ανοικτή μέχρι την Τετάρτη 25 Νοεμβρίου στην αίθουσα «Ιωνία» του Δήμου Βάρης - Βούλας - Βουλιαγμένης » (λεωφ. Κ. Καραμανλή 18, Βούλα). Η είσοδος είναι ελεύθερη για το κοινό μέχρι την Τετάρτη 22/11. Καθημερινές: 10.00-14.00 και 18.00-21.00. Σαββατοκύριακο: 10.00-18.00.
Aπό τον Κωνσταντίνο στον Κωνσταντίνο
«Μέσα από το τεράστιο φωτογραφικό αρχείο διάλεξα 102 χαρακτηριστικές φωτογραφίες που με τη χρονική σειρά δείχνουν όλα τα γεγονότα από το 1964 και την ορκωμοσία του Κωνσταντίνου ως βασιλιά, την αποστασία Παπανδρέου, τα γεγονότα του 114, αργότερα τη χούντα των συνταγματαρχών, την ανατροπή του Παπαδόπουλου από τον Ιωαννίδη, την έλευση του Κωνσταντίνου Καραμανλή και την ορκωμοσία του και τη δίκη του Γιώργου Παπαδόπουλου. Είναι μία περίοδο που τα γεγονότα σημάδεψαν τη χώρα».
Τυχαίο το 102
«Το νούμερο 102 είναι τυχαίο. Δεν συμβολίζει κάτι. Η φωτογραφία ειδικά τότε είχε τεράστια αξία και παράγονταν με πολύ δυσκολότερες τεχνολογικά συνθήκες από ότι σήμερα καθώς υπήρχαν τα κοστοβόρα φιλμ και δεν είχες περιθώριο στο λάθος. Δεν είναι όπως σήμερα που απλά πατάς ένα κουμπί και βγάζεις 100 καρέ για να διαλέξεις ένα καλό».
Σώθηκε τρεις φορές από θαύμα
Μέχρι να φτάσει η στιγμή να βγάλει αυτή τη φωτογραφία από την οδό Στουρνάρη με τις στιγμές που το τανκς χτυπάει την πόρτα του Πολυτεχνείου ο Αριστοτέλης Σαρρηκώστας κινδύνευσε δύο φορές, ενώ όταν χρειάστηκε να περάσει το δρόμο απέναντι από το Πολυτεχνείο γλίτωσε από θαύμα τα χτυπήματα των παρακρατικών. Οι μαρτυρίες του για το πως έβγαλε αυτά τα ιστορικά καρέ, για τους πυροβολισμούς, τα ουρλιαχτά των φοιτητών αποτελούν και αυτές ιστορικά ντοκουμέντα...
Μία μουντή νύχτα που τα τανκς διέσχισαν την Αθήνα
Φωτό Πολυτεχνείο 2
Λεζάντα: Φοιτητές γράφουν συνθήματα κατά της χούντας του Γεωργίου Παπαδόπουλου / Φωτογραφία Αριστείδης Σαρρηκώστας
«Όλα συνηγόρησαν για να βρεθώ εκείνη τη στιγμή σε εκείνο το σημείο "μηδέν" μπροστά από το Πολυτεχνείο. Φυσικά δεν υπήρχε άλλος φωτογράφος και φυσικά δεν υπήρχε και άλλος πολίτης. Εκείνο το βράδυ μετά τη δουλειά της ημέρας βρισκόμουν στα γραφεία του Associated Press στην Ακαδημίας 27. Η νύχτα ήταν μουντή και η ατμόσφαιρα αποπνικτική από καπνό και υγρασία. Οι δρόμοι γύρω από τη Βουλή ήταν έρημοι. Βγήκα λίγο στο μπαλκόνι να πάρω αέρα. Αρχικά άκουσα τον ανατριχιαστικό ήχο από τις ερπύστριες των τανκς και μετά τα είδα να κατεβαίνει μία φάλαγγα προς την οδό Πανεπιστημίου».
«Μπορούσαν να σε καθαρίσουν ανά πάσα στιγμή»
Έτρεξα στον διευθυντή μου που ήταν στο γραφείο του. Τον ενημέρωσα. Αρχικά δε με πίστεψε πως ήταν τανκς. Όταν βγήκε και αυτός στο μπαλκόνι έμεινε έκπληκτος. Κοιταχτήκαμε και αποφασίσαμε να βγούμε στο έρημο δρόμο για ρεπορτάζ. Επειδή ήμασταν από το Associated Press είχαμε σχετική ελευθερία κινήσεων αλλά πολλές φορές είχαμε δεχτεί επιθέσεις. Βράδυ δεν βγαίναμε σχεδόν ποτέ επειδή συνήθως εμφανίζαμε τα φιλμ και κυρίως επειδή ήταν επικίνδυνα και μπορούσαν να σε καθαρίσουν ανά πάσα στιγμή και χωρίς αφορμή».
Η τζάγκουαρ ανάμεσα στα τανκς
«Ο διευθυντής μου στο AP είχε αυτοκίνητο με αγγλικές πινακίδες. Ήταν μία τζάγκουαρ χρώματος λαδί 2,4 κυβικά. Ήταν αριστεροτίμονο και όχι δεξιοτίμονο όπως συνήθως τα αγγλικά αυτοκίνητα. Κάθισα στη θέση του οδηγού και προφτάσαμε τη φάλαγγα των τανκς στην Πανεπιστημίου. Είχαν κάνει ολιγόλεπτη στάση».
«Με έβριζε και με σημάδευε με όπλο»
«Σταθήκαμε και εμείς στο πλάι τους και περίμενα την κατάλληλη στιγμή να βγάλω κάποιο καρέ. Κυρίως θέλαμε να δούμε που πηγαίνουν. Από τη δική μου πλευρά ήρθε ένα αυτοκίνητο με συμβατικά νούμερα. Ο οδηγός είχε το χέρι του και σχεδόν με σημάδευε με ένα όπλο. Αρχικά μας έβρισε και μας ζήτησε να κατέβουμε από το αυτοκίνητο. Παγώσαμε...
«Μας έβγαλε όπλο και παγώσαμε»
Φωτό Πολυτεχνείο 3
Λεζάντα: Πορεία των φοιτητών στην Πατησίων / Φωτογραφία Αριστείδης Σαρρηκώστας
«Για μερικά δευτερόλεπτα περίμενε την αντίδραση μας αλλά εμείς είχαμε τρομάξει τόσο πολύ που μείναμε ακίνητοι. Τότε, εντελώς ασυναίσθητα και με κίνηση αμηχανίας του έκανα ένα «σουτ» βάζοντας το δάκτυλο μου κάθε στο στόμα μου κάνοντας τη χαρακτηριστική κίνηση όταν θέλουμε να μαλώσουμε ένα παιδί. Ακόμα και σήμερα δεν ξέρω να σας πω πως μου ήρθε αυτό. Αυτή η κίνηση που είχε αποφασιστικότητα από τον τρόμο που είχα, σε συνδυασμό με το "πάγωμα" που είχαμε φαίνεται πως κατά το κοινώς λεγόμενο "ψάρωσε" και τους δύο που ήταν μέσα στο αυτοκίνητο. Φυσικά είδαν και τις αγγλικές πινακίδες και προφανώς πίστεψαν πως ήμασταν από κάποια ξένη υπηρεσία».
«Το σκηνικό ήταν απόκοσμο»
«Απομακρύνθηκαν από μας και μέχρι την Πατησίων ακολουθούσαμε τα τανκς. Το σκηνικό ήταν απόκοσμο. Τα πάντα έρημα. Αφήσαμε το αυτοκίνητο μπροστά από το Μινιόν στην Πατησίων και συνεχίσαμε με τα πόδια. Βλέποντας στο βάθος το Πολυτεχνείο συνειδητοποιήσαμε πως κάτι κακό θα γίνει. Κάθισα στη γωνία Στουρνάρη και Πατησίων απέναντι από το Πολυτεχνείο. Από τα ηχεία που είχαν βάλει οι φοιτητές ακούγονταν τραγούδια του Θεοδωράκη και εκκλήσεις για συμπαράσταση. Μιλούσαν οι φοιτητές από τον ραδιοφωνικό σταθμό. Είδα το ένα τανκς να λαμβάνει θέση αντικριστά από την πόρτα του Πολυτεχνείου».
«Θέλω να σε βλέπω...»
«Μέχρι και τότε ήθελα να πιστεύω πως όλα γίνονταν για εκφοβισμό. Για αυτό ίσως είχα κι εγώ μία άγνοια του κινδύνου. Εκεί έγινε το δεύτερο περιστατικό που πραγματικά μου έσωσε τη ζωή. Καθόμουν περίπου 15 λεπτά στη γωνιά Στουρνάρη και Πατησίων και έρχεται ένας υψηλόβαθμος αστυνομικός και με ρωτάει με ύφος αυστηρό. Τι κάνεις εδώ; Του απάντησα πως είμαι φωτογράφος και πριν τελειώσω τη φράση μου, μου λέει με έντονο ύφος: "Δεν θα κουνηθείς από εδώ, θέλω να σε βλέπω. Δεν θα περάσεις απέναντι και δεν θα φωτογραφίσεις τίποτα από εδώ". Προφανώς είτε δεν ήθελε να περάσω απέναντι στο Πολυτεχνείο όπου οι φοιτητές ζητούσαν βοήθεια είτε να μην πάω απέναντι και φωτογραφήσω τους αστυνομικούς που ήταν μέχρι εκείνη την ώρα πίσω μου. Όπως και να είχε το γεγονός ότι συνομίλησα μαζί του για μερικά δευτερόλεπτα και με άφησε το είδαν και οι ασφαλίτες και οι κατώτεροι αστυνομικοί. Έτσι μπόρεσα να συγκεντρωθώ στα γεγονότα που εκτυλίσσονταν μπροστά μου».
«Άκουσα αυτόν που έδινε εντολές στο αξιωματικό του τανκς»
«Θυμάμαι πως από την αγωνία μου και το άγχος μου έβγαζα περίπου 8 καρέ και άλλαζα το φιλμ γιατί φοβόμουν πως κάτι θα γίνει και θα μου πάρουν τη μηχανή. Σε κάποια στιγμή υπήρχε απόλυτη ησυχία. Τόσο ησυχία που από τον πύργο του τανκς ακούγονταν η συνομιλία του αξιωματικού που ήταν στον πύργο του άρματος. Από το τηλέφωνο του άρματος ακούστηκε και η φωνή που του έδινε εντολές. Ξαφνικά βλέπω τον πύργο του άρματος να γυρίζει ανάποδα ώστε το πυροβόλο να μην είναι ευθεία μπροστά και χτυπήσει την πόρτα και πάθει ζημιά. Εκεί συνειδητοποίησα πως θα πέσει πάνω στην πόρτα αλλά και πάλι δεν ήθελα να το πιστέψω...».
«Την πρώτη φορά έπεσε με φόρα αλλά δεν έριξε την πόρτα»
«Και όμως ξεκίνησε ξαφνικά με φόρα πάνω στην πόρτα του Πολυτεχνείου. Ακολούθησε ανατριχιαστικός κρότος. Φωνές. Στην πρώτη προσπάθεια ταρακούνησε την πύλη και τις δύο κολόνες αλλά δεν τις έριξε. Έκανε λίγο πίσω και με πολύ μικρότερη ταχύτητα άρχισε να βάλει κατά της πόρτας. Ακολούθησε πανδαιμόνιο».
«Έπεφταν εκατοντάδες πυροβολισμοί»
«Τότε άρχισαν να πέφτουν πυροβολισμοί. Άκουσα εκατοντάδες πυροβολισμούς. Δε μπορούσα να δω εάν πυροβολούσαν στον αέρα για εκφοβισμό ή σε ευθείες βολές. Άκουγα τους φοιτητές που ούρλιαζαν. Τους χτυπούσαν. Από εκεί που ήμουν δεν είχα ορατότητα για το τι θα μπορούσε να γίνονταν στο προαύλιο. Μέσα στην αναμπουμπούλα κινήθηκα γρήγορα προς το Ακροπόλ απέναντι από το Πολυτεχνείο και προσπάθησα να πάρω κάποια καλύτερη θέση για να πάρω τα καρέ των γεγονότων».
«Με χτυπούσαν με καδρόνια φοβήθηκα για τη ζωή μου»
«Τότε πραγματικά κινδύνευσε η ζωή μου. Δέχτηκα επίθεση από δύο άτομα που κρατούσαν μικρά καδρόνια. Στόχευαν στο κεφάλι μου. Απέφυγα δύο δυνατά χτυπήματα που με βρήκαν τελικά στον ώμο και στον αυχένα. Με χτύπησαν με δύναμη και στην πλάτη. Κόντεψα να λιποθυμήσω και τότε άρχισα να τρέχω προς την πλατεία Αιγύπτου το σημερινό κτίριο της ΓΣΕΕ. Δεν σκέφτηκα να ξαναγυρίσω. Θα με σκότωναν σίγουρα».
Σύγχυση στην Αθήνα
Όπως θυμάται ο Αριστοτέλης Σαρρηκώτας τα δραματικά γεγονότα στο Πολυτεχνείο μεταδόθηκαν αστραπιαία στόμα με στόμα σε όλη την Αθήνα αλλά υπήρχε και σύγχυση καθώς το καθεστώς πρωί πρωί έβγαλε ανακοινώσεις και υποστήριζε πως ήταν άλλη μία νύχτα ρουτίνας που οι ταραξίες του Πολυτεχνείου έκαναν επεισόδια και οι δυνάμεις Ασφαλείας προστάτευαν τους πολίτες.
«Ξεγυμνώθηκε ο Παττακός και το καθεστώς»
«Την άλλη μέρα το πρωί ο Παττακός έδωσε συνέντευξη Τύπου στο ΥΠΕΣ στην πλατεία Κλαυθμώνος. Εξέδωσε και ανακοινωθέν πως δε συμβαίνει τίποτα. Λίγη ώρα αργότερα κυκλοφόρησαν οι εφημερίδες με τις φωτογραφίες μου και έγινε σεισμός. Ξεγυμνώθηκε ο Παττακός και όλο το καθεστώς της χούντας. Ο κόσμος είχε μάθει τι είχε συμβαίνει. Γνώριζαν όλοι με ντοκουμέντα τις είχε συμβεί. Τις επόμενες ημέρες ήμουν πολύ προσεκτικός. Ανησυχούσα το επόμενο διάστημα μήπως μου συμβεί κάτι αλλά δεν έγινε κάτι σοβαρό».
«Δεν είμαι ιστορικός, είμαι αφηγητής»
Ο Αριστοτέλης Σαρρηκώστας στα 86 του χρόνια έχει τιμηθεί από την Προεδρία της Δημοκρατίας επί Καρόλου Παπούλια. Έχει τρεις γιους, τον Πάρη που είναι φωτορεπόρτερ επίσης, τον Κώστα που διαπρέπει ως δημοσιογράφος και τον Χάρη που είναι μηχανολόγος. Όπως τονίζει αφήνει προίκα τα καρέ του όχι ως ιστορικός αλλά ως απλός αφηγητής της ιστορίας: «Δεν θα μπορούσα να αυτοχαρακτηριστώ ιστορικός. Είμαι ένας απλός αφηγητής της ζωής και των γεγονότων και με την υποστήριξη του Δήμου Βούλας και του δημάρχου δημιουργήσαμε αυτή την έκθεση με τα 102 καρέ της πιο ταραγμένης και κρίσιμης δεκαετίας στη μεταπολεμική Ελλάδα».
