Ως πρώην αρχαιολόγος του Υπουργείου Πολιτισμού, και έχοντας υπηρετήσει περίπου 10 χρόνια στην Κω, εκ των οποίων τα τελευταία 3 έτη ως Υπεύθυνη αρχαιολόγος του νησιού, θεωρώ ηθική και επιστημονική υποχρέωσή μου να καταγγείλω τη γνωμοδότηση του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου (ΚΑΣ), το οποίο στις 11-11-2015 αποδέχτηκε την παραχώρηση του περιβάλλοντος χώρου του ρωμαϊκού Ωδείου Κω για την εγκατάσταση προσφύγων-μεταναστών. Επειδή- με την αφυπηρέτησή μου το 2013- δεν έχω πλέον υπηρεσιακό λόγο, αλλά μόνον τη γραφίδα του πολίτη και την ιδιότητα της αρχαιολόγου που δεν απεμπολώ, καταγγέλλω ως παράνομη, άκρως προκλητική και επικίνδυνη για τις αρχαιότητες την ανωτέρω παραχώρηση και σημειώνω τα εξής:
Το ρωμαϊκό Ωδείο της Κω, οι Κεντρικές Θέρμες, όπως και η Αναστηλωμένη ρωμαϊκή οικία (γνωστή ως Casa Romana), περιλαμβάνονται σε αδόμητη ζώνη απολύτου προστασίας Α’, σύμφωνα με το ΦΕΚ 360/ΑΑΠ/23-11-2012 «’Εγκριση καθορισμού Ζωνών Α’ απολύτου προστασίας αρχαιολογικών χώρων πόλης Κω, νήσου Κω, Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου». Αυτό σημαίνει ότι εντός των ορίων της ζώνης αυτής επιτρέπεται μόνον η γεωργική καλλιέργεια και οι επισκευές υφιστάμενων κτηρίων. Ο δε αρχαιολογικός Νόμος 3028/2002 (ΦΕΚ 153/Α/28-6-2002) είναι σαφής ως προς το τι σημαίνει προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς (άρθρο 3).
Ο χώρος που οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα ζήτησαν από το ΚΑΣ για να στεγάσουν τους πρόσφυγες-μετανάστες βρίσκεται στην καρδιά της αρχαίας, αλλά και της σύγχρονης πόλης. δηλαδή κατά μήκος της βασικής οδικής αρτηρίας, η οποία συνδέει το ιστορικό κέντρο της πόλης Κω με τα χωριά (οδός Γρηγορίου Ε’), σε ελάχιστη απόσταση από το ρωμαϊκό Ωδείο (30μ.), το παλαιοχριστιανικό βαπτιστήριο του Αγ. Ιωάννη (γνωστό ως 7 Βήματα), την Αναστηλωμένη ρωμαϊκή Οικία και ακριβώς απέναντι από τον Δυτικό Αρχαιολογικό Χώρο, δηλαδή το ανοικτό αρχαιολογικό πάρκο με τα σπουδαιότερα μνημεία του νησιού, επίσης ενταγμένα σε αδόμητη αρχαιολογική ζώνη Α’ απολύτου προστασίας, καθώς περιλαμβάνει τον Ξυστό δρόμο του Γυμνασίου, Στάδιο, Θέρμες, παλαιοχριστιανικές βασιλικές, ρωμαϊκές οικίες με ψηφιδωτά κλπ. Τα πολυάριθμα μνημεία της περιοχής αυτής αποτελούν έναν υπέροχο τόπο για τη βιωματική μάθηση της ιστορίας του νησιού, μια όαση πρασίνου μέσα στη δομημένη πόλη, έναν ωραιότατο χώρο για διδακτική περιήγηση και ξεκούραση.
Η παραχώρηση του χώρου, παρά την αντίθετη θέση της Εφορείας Δωδεκανήσου, είναι σαφές a priori ότι αντίκειται στην κείμενη νομοθεσία, επομένως είναι ΠΑΡΑΝΟΜΗ, γεγονός που παραδέχεται και το ΚΑΣ. Για να δικαιολογήσει λοιπόν την παρανομία, το Συμβούλιο μας πληροφορεί ότι η παραχώρηση γίνεται «κατ' εξαίρεση και για καθαρά ανθρωπιστικούς λόγους». Καλόπιστα, προκύπτουν τα ερωτήματα: γιατί αυτός ο χώρος, που βρίσκεται στην καρδιά των αρχαιοτήτων, και όχι κάποιος άλλος εκτός αδόμητων ζωνών; Δεν βρέθηκε κατάλληλη θέση μέσα σε ένα ολόκληρο νησί; Και ο κηρυγμένος αρχαιολογικός χώρος του Λινοπότη, που παραχωρήθηκε πρόσφατα πάλι από το ΚΑΣ για λειτουργία hot spot; Μήπως δεν επαρκεί ούτε αυτός και πρέπει να παραχωρηθεί μία επιπλέον αρχαιολογική έκταση; Μήπως πρέπει να παραχωρηθούν στους πρόσφυγες-μετανάστες όλοι οι αρχαιολογικοί χώροι; Ουδείς αρνείται βοήθεια στους δυστυχισμένους αυτούς ανθρώπους, και το νησί το έχει αποδείξει αυτό, όχι κραυγαλέα και μπροστά στις τηλεοπτικές κάμερες, όπως συνηθίζεται τελευταία, αλλά ιδιωτικά και με χαμηλό προφίλ. Και θα συνεχίσει να βοηθάει, αλλά γιατί σε βάρος των αρχαιοτήτων; Γιατί σε βάρος της πολιτιστικής μας ταυτότητας;
Ο συγκεκριμένος χώρος δεν προσφέρεται για οποιαδήποτε εγκατάσταση, πόσο μάλλον για καταυλισμό! Με τι κριτήρια επιλέχθηκε; Όσοι ζουν στην Κω γνωρίζουν ότι έχει μικρή έκταση, κείται στη συμβολή του μοναδικού δρόμου που οδηγεί στο εν λειτουργία παλαιό νεκροταφείο της πόλης (οδός Αναπαύσεως) και της κεντρικής λεωφόρου Γρηγορίου Ε’. Η Γρηγορίου Ε’ μάλιστα στο σημείο αυτό διαθέτει μόνον ένα στενό πεζοδρόμιο, και από τις δύο πλευρές της βρίσκονται ανοικτά αρχαιολογικά πάρκα και επισκέψιμα αναστηλωμένα μνημεία με λειτουργούσες εκθέσεις στο εσωτερικό τους, τα σπουδαιότερα στην Κω μαζί με το Ασκληπιείο. Για να μην επεκταθώ στο ζήτημα της έλλειψης Η/Μ υποδομών στο σημείο για τη λειτουργία του καταυλισμού και την αναγκαιότητα εκσκαφών σε χώρο που βρίθει επιφανειακών αρχαίων.
Είναι οξύμωρο, σόλοικο και λυπηρό το ανώτατο γνωμοδοτικό όργανο του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού, δηλαδή το ΚΑΣ, που κατά Νόμον προστατεύει τα μνημεία, να μην τα προστατεύει τελικώς. Πώς θα διασφαλιστούν τα παρακείμενα αρχαία από οποιαδήποτε φθορά, όταν δεν είναι δυνατό να αποτραπεί η διακίνηση εκατοντάδων προσφύγων-μεταναστών στα όμορα μη περιφραγμένα μνημεία; Για να μην αναφέρω την εικόνα που θα έχει ο χώρος, γνωστή από τη Λέσβο! Στα μνημεία της περιοχής μάλιστα από την επόμενη σεζόν θα ισχύει και εισιτήριο, για να «απολαμβάνουν» οι επισκέπτες τις αρχαιότητες με φόντο λίγο από αντίσκηνα και ανθρώπινο πόνο! Η Ενοποίηση των Αρχαιολογικών Χώρων της Κω και οι αρχαιολογικές διαδρομές που έχουν ήδη χαραχτεί, θα τους οδηγούν κατευθείαν στον καταυλισμό! Καθώς μάλιστα οι μεταναστευτικές ροές αυξάνονται, μέχρι του χρόνου οι σκηνές θα έχουν επεκταθεί και στην άλλη πλευρά της Γρηγορίου Ε’, μέσα στο Δυτικό Αρχαιολογικό Χώρο και κάτω από τα δέντρα για σκιά, όπως έγινε φέτος καταχρηστικά στην Αρχαία αγορά.
Για να μην κουράζω, άλλωστε δεν έχει νόημα να παραθέτω τα προφανή, επισημαίνω ότι οι Ιταλοί κατακτητές του νησιού σεβάστηκαν τις αρχαιότητες και μάλιστα ήταν εκείνοι που θέσπισαν αρχικά τις αδόμητες ζώνες της πόλης και επέμεναν στη διατήρησή τους με κάθε κόστος. ακόμα και στο μεγάλο σεισμό του 1933 που ισοπέδωσε την Κω, οι αρχαιολογικοί χώροι δεν δόθηκαν τότε στους άστεγους κατοίκους για οικοδόμηση… «κατ' εξαίρεση και για καθαρά ανθρωπιστικούς λόγους», αλλά υιοθετήθηκαν άλλες λύσεις. Πάντα θα υπάρχουν διάφορες ανάγκες σε μια πόλη, είτε σχετιζόμενες με την καθημερινότητα είτε έκτακτες. Αλλοίμονο, όμως, αν παραχωρούνται αφειδώς τα μνημεία για κάθε τέτοια ανάγκη!
Τελικά, κύριοι και κυρίες του ΚΑΣ, θέλει γενναιότητα και τόλμη η τήρηση του Νόμου. Αλλά στην εποχή μας, καθώς φαίνεται… o tempora, o mores.
Κως 12-11-2015
Βασιλική Χριστοπούλου
Αρχαιολόγος
