Οι εικόνες του θανάτου που προβλήθηκαν την περασμένη άνοιξη, όπως τα περιφερόμενα φορτηγά με νεκρούς προς ταφή στη βόρεια Ιταλία, ήταν συγκλονιστικές. Η πανδημία μας έφερε αντιμέτωπους με την ευθραυστότητα της ζωής. Ανέδειξε επίσης τα συμπτώματα του καθενός, τις ασταθείς ισορροπίες που οργανώνουμε για να τα βγάζουμε πέρα. Όπως κάθε κρίση, μας αναγκάζει να επιστρατεύσουμε δυνάμεις, να εφεύρουμε λύσεις και στην καλύτερη περίπτωση να εκτιμήσουμε με νέο τρόπο τη ζωή.
Πολιτισμικά επίσης φαίνεται σαν να δημιουργείται ένα ρήγμα, σαν να προκαλείται ένα πλήγμα στην αλαζονεία, στο ναρκισσισμό του σύγχρονου ανθρώπου που τράφηκε από την κυριαρχία στη φύση, την τεχνολογική πρόοδο του προηγούμενου αιώνα και την ραγδαία ανάπτυξη της ιατρικής τις τελευταίες δεκαετίες, συνθήκες που ενίσχυσαν την ψευδαίσθηση, την παιδική φαντασίωση της παντοδυναμίας. Έτσι, σαν άρνηση του θανάτου μοιάζει η λατρεία, η αποθέωση της νεότητας και της ομορφιάς, με χαρακτηριστική τη βιομηχανία καλλυντικών αντιγήρανσης και των αισθητικών επεμβάσεων.
Τα γηρατειά κάποιες φορές συνδυάζονται με τον θάνατο και για αυτό προκαλούν αμηχανία, δυσφορία, θυμό, και ανάλογες συμπεριφορές. Στην αρχή της πανδημίας προβλήθηκαν λεκτικές επιθέσεις σε ηλικιωμένους που δεν τηρούσαν τα περιοριστικά μέτρα. Ακούστηκαν επίσης ορισμένες φωνές που είπαν ευθέως ή υπονόησαν ότι η πανδημία θα μπορούσε να είναι θετική για την οικονομία, ότι οι ηλικιωμένοι θα μπορούσαν να θυσιαστούν για το κοινό καλό. Πρόκειται για σύμπτωμα του πολιτισμού μας, όταν προάγει το κέρδος σε σχέση με την ανθρώπινη ζωή, όταν αποστρέφει το βλέμμα από το θάνατο, σαν να μη μας αφορά, και σαν να είναι ντροπή το να γερνά κάποιος.
Παρότι οδηγούν στο θάνατο, τα γηρατειά είναι πολλά περισσότερα, είναι εξέλιξη, πορεία ζωής που μπορεί να δώσει ωριμότητα, σοφία. Είναι μια διαφορετική κατάσταση του ίδιου ανθρώπου, που έχει ανάγκη να παραμείνει μέσα στις σχέσεις, οι οποίες είναι ουσιώδεις για όλους καθώς δίνουν χαρά και νόημα. Με αυτή την έννοια είναι εξαιρετικό το παράδειγμα φορέων στον Καναδά και αλλού που έφεραν σε επαφή ηλικιωμένους με μικρά παιδιά, συναντήσεις σε κλίμα θετικών συναισθημάτων και τρυφερότητας που ωφελούν και τις δυο πλευρές.
Με την ίδια λογική είναι στενάχωρη, αν όχι οδυνηρή η απομάκρυνση των ηλικιωμένων από παιδιά και εγγόνια στη διάρκεια της πανδημίας, που στοχεύει ασφαλώς στην προστασία τους από τον κορονοϊό όμως αύξησε τη μοναξιά, το άγχος και τη θλίψη τους. Από την πλευρά της οικογένειας του ηλικιωμένου βιώνονται ανάλογα συναισθήματα, όπως και κάποιες φορές φόβος και ενοχή ότι θα τον μολύνουν. Η σχετική ρητορική στην αρχή της πανδημίας, ότι υπάρχει κίνδυνος τα παιδιά και οι νέοι να μολύνουν τους μεγαλύτερους θα καταγραφεί στη συλλογική μνήμη, με ανοικονόμητες ακόμα συνέπειες, συνιστά όμως πιθανότατα ένα ακόμα τραυματικό στοιχείο της εποχής μας.
Μια δύσκολη στη διαχείριση συναισθηματική κατάσταση προκαλείται και από την απαγόρευση συμμετοχής μεγάλου αριθμού ανθρώπων σε κηδείες, όπως και την απαγόρευση αγγίγματος του νεκρού. Οι τελετές είναι σημαντικές για το πένθος, βοηθούν στην ψυχική επεξεργασία και την αποδοχή της απώλειας, την ένταξή της στην εμπειρία. Είναι κι αυτό ένα χαρακτηριστικό του σύγχρονου πολιτισμού που ξορκίζει το θάνατο, το ότι οι σχετικές τελετές φθίνουν, αντίθετα από τις παραδοσιακές κοινωνίες όπου είχαν σημαντική θέση στην κοινότητα.
Οι ηλικιωμένοι χάνουν συχνά αγαπημένους συγγενείς και φίλους σε κοντινή ηλικία. Καθώς περνούν τα χρόνια υφίστανται κι άλλες απώλειες, λ.χ. στην υγεία, όπου χάνονται δυνατότητες, ανεξαρτησία. Ανάλογα με το χαρακτήρα του ο καθένας μπορεί να το αποδεχτεί και να συμφιλιωθεί με το γεγονός ή να μην το αντέχει και να βιώνει σοβαρές δυσκολίες, με τον εαυτό και τους άλλους. Σε κάθε περίπτωση χρειάζεται να αναγνωρίζεται σαν ξεχωριστός, μοναδικός άνθρωπος, με δικαίωμα στην ποιότητα ζωής, το σεβασμό, την αξιοπρέπεια. Καλό είναι επίσης να αναγνωρίζεται η δυνατότητά του να προσφέρει με τη διαφορετικότητά του, συμβάλλοντας στην πρόοδο της κοινωνίας.
