Στην Ελλάδα η ψυχιατρική μεταρρύθμιση ξεκίνησε τη δεκαετία του 1980 με τα προγράμματα Ψυχαργώς και Λέρος. Αφορούσαν την αποασυλοποίηση αρκετών ασθενών, π.χ. ενηλίκων που είχαν ζήσει σε ψυχιατρεία για 10 – 20 χρόνια. Ιδρύθηκαν οικοτροφεία όπου 10 -15 ασθενείς ζουν ημι-αυτόνομα, με μέλη από μια θεραπευτική ομάδα και σκοπό τη σταδιακή τους επανένταξη. Συνήθως η θεραπευτική ομάδα είναι διεπιστημονική (π.χ. ψυχίατρος, ψυχολόγος, νοσηλευτής, εργασιοθεραπευτής, κοινωνικός λειτουργός). Στηρίζει τους ασθενείς στο να οργανώσουν την καθημερινότητα και να ξαναδημιουργήσουν δεσμούς. Σημαντική είναι εδώ η εκπαίδευση των ειδικών ψυχικής υγείας ώστε να αποφύγουν τη μεταφορά της νοοτροπίας του ασύλου στις νέες δομές. Είναι χρήσιμη η συνεργασία σε μικρές ομάδες και γενικότερα η επεξεργασία της εμπειρίας τους, αφού η συνοδεία ενός ανθρώπου από το άσυλο στην κοινωνία είναι έργο μακρόχρονο και επίπονο. Διαφορετικά κάποιες φορές κινδυνεύουν από burn out, επαγγελματική εξουθένωση.
Ουσιώδες μέρος της δουλειάς αυτών των δομών είναι η προσέγγιση, η ευαισθητοποίηση της κοινότητας και η αντιμετώπιση του στίγματος που προκαλεί φόβο: τις προηγούμενες δεκαετίες αρκετοί άνθρωποι αντέδρασαν στην εγκατάσταση οικοτροφείων γιατί πίστευαν ότι η περιοχή τους θα υποβαθμιζόταν, θα κινδύνευαν τα παιδιά τους κοκ. Στα πλαίσια σχετικών προγραμμάτων ρυθμίζεται η υποδοχή του πληθυσμού της κοινότητας σε κέντρα, όπου εξειδικευμένοι ψυχίατροι και ψυχολόγοι παρέχουν υπηρεσίες με χαμηλό κόστος. Όταν άλλωστε μιλάμε για ψυχική υγεία άλλωστε δεν αναφερόμαστε μόνο σε σοβαρές διαταραχές μα και σε παροδικές δυσκολίες που έχουν άτομα και οικογένειες. Συχνά η έγκαιρη παρέμβαση γλυτώνει από μεγαλύτερα προβλήματα. Τα τελευταία χρόνια γίνεται έντονη κριτική στον τρόπο λειτουργίας ορισμένων δομών, που χρηματοδοτήθηκαν κατά μεγάλο μέρος από ευρωπαϊκά και κρατικά κονδύλια. Με την κρίση κάποιες δομές έκλεισαν και οι ασθενείς που φιλοξενούνταν εκεί έμειναν στο δρόμο, αφού οι αντίστοιχες κλινικές των ψυχιατρείων είχαν κλείσει. Από την άλλη πλευρά, υπάρχουν σήμερα ανάλογες δομές που συνεχίζουν να λειτουργούν χάρη στην αυταπάρνηση θεραπευτών που εργάζονται αν και απλήρωτοι για καιρό.
Τι γίνεται όταν ένας άνθρωπος βγαίνει απροετοίμαστος στην κοινωνία; Σε χώρες με μεγαλύτερη εμπειρία (Γαλλία, Αγγλία, Ιταλία) ονομάστηκε ‘φαινόμενο της περιστρεφόμενης πόρτας’. Οι άνθρωποι που βγήκαν από το νοσοκομείο χωρίς ικανή εκπαίδευση και στήριξη, επέστρεψαν στο άσυλο για να αποφύγουν τη φυλακή ή το δρόμο. Ασφαλώς η μεταρρύθμιση άρχισε σε εποχές ευημερίας, ενώ σήμερα ζούμε μια παρατεταμένη κρίση με ύφεση και σοβαρά κοινωνικά προβλήματα, οπότε η ένταξη των ψυχικά ασθενών μοιάζει ακόμα δυσκολότερη. Ωστόσο η φροντίδα τους είναι θέμα πολιτισμού, δικαιοσύνης, ισότητας, ανθρωπιστικές αξίες που μπορούν να λειτουργήσουν σαν πυξίδα στη σύγχρονη αβέβαιη εποχή μας.
