Στη σύγχρονη Ελλάδα αυξήθηκαν τα φαινόμενα εγκληματικότητας που κάποιες φορές συνοδεύονται από υπέρμετρη, αναίτια βία. Αυξήθηκαν επίσης οι επιθέσεις σε μειονότητες όπως μετανάστες, κυρίως από ακροδεξιούς. Παράλληλα γιγαντώθηκαν οι διάφορες μορφές ρατσισμού και διακρίσεων. Από την άλλη πλευρά υπάρχει η θεσμική βία, του ίδιου του κράτους, που εκφράζεται με ασυνέπειες, αυθαιρεσίες, παραβιάσεις. Το αποτέλεσμα είναι η έλλειψη εμπιστοσύνης του πολίτη και ένα αίσθημα κοινωνικής αδικίας. Ίσως αυτό το αίσθημα αδικίας σχετίζεται με μια γενικευμένη τάση ανομίας που χαρακτηρίζει την κοινωνία μας, έλλειψη σεβασμού στο νόμο αφού λείπει το κοινωνικό συμβόλαιο που εγγυάται ισότητα, ελευθερία, δικαιοσύνη.
Στον πολιτισμό μας κυριαρχεί ο ατομισμός σε βάρος της συλλογικότητας, οι σχέσεις εξουσίας στη θέση της συνεργασίας. Ένα πρώτο ερώτημα αφορά στο πόσο δημοκρατική είναι η κοινωνίας μας, τι είδους αρχές και αξίες οδηγούν τη δράση μας και συνεπώς τη διαπαιδαγώγηση των παιδιών. Η οικονομική κρίση ανέδειξε τα κοινωνικά μας προβλήματα. Έφερε επίσης πολλούς ανθρώπους και οικογένειες αντιμέτωπους με τη φτώχεια, με σοβαρές απώλειες και δυσκολίες. Έφερε πρωτόγνωρες αλλαγές που καλούμαστε να διαχειριστούμε – κι όχι να αποφύγουμε.
Τα παιδιά ανησυχούν, συχνά νιώθουν τους γονείς τους να πιέζονται, ακούνε ειδήσεις, αντιλαμβάνονται το γενικευμένο κλίμα αβεβαιότητας. Άραγε συζητάμε με τα παιδιά για αυτές τις καταστάσεις; Προσπαθούμε να τις εξηγήσουμε ψύχραιμα, με λόγια απλά και ανάλογα με την ηλικία τους; Αυτό προϋποθέτει ότι οι γονείς διατηρούν με το παιδί σχέση επικοινωνίας, όπου νιώθει ότι του δείχνουν σεβασμό. Μερικές φορές οι γονείς δυσκολεύονται να του μάθουν το διάλογο, ίσως γιατί δεν τον έχουν μάθει κι οι ίδιοι. Επιπλέον τα σύγχρονα παιδιά κάποιες φορές φαίνεται να έχουν ευκολότερη πρόσβαση στην τηλεόραση και τον υπολογιστή (που χρησιμοποιούνται σε ρόλο νταντάς) παρά στο διαθέσιμο χρόνο των γονιών τους. Έχουν από πολύ νωρίς ένα φορτωμένο πρόγραμμα (με φροντιστήρια, δραστηριότητες) στη θέση αυτού που χρειάζονται για να μεγαλώσουν καλά, το παιχνίδι.
Το σχολείο τέλος είναι εξαιρετικά σημαντικός θεσμός, διαπλάθει μελλοντικούς πολίτες. Το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα εκσυγχρονίζεται συχνά τα τελευταία χρόνια μα έχει πάντα προβλήματα. Θεωρούμε έτσι θεσμική βία τις σοβαρές ελλείψεις σε υποδομές, τα μέτρια βιβλία, τα απαιτητικά προγράμματα που προάγουν τη συσσώρευση πληροφοριών σε βάρος της κριτικής σκέψης. Οι κοινωνικές αξίες και παθογένειες επιδρούν στο σχολείο όπως και στην οικογένεια, έτσι ο ατομισμός και ο ανταγωνισμός γίνονται βαθμοθηρία. Την κατάσταση στηρίζουν ορισμένοι εμπνευσμένοι εκπαιδευτικοί που μεταδίδουν στα παιδιά την αγάπη για την περιπέτεια της γνώσης και εργάζονται μαζί τους δημιουργικά (αντίθετα ορισμένοι άλλοι λειτουργούν αδιάφορα). Εξάλλου τα παιδιά, αναπόφευκτα, φέρνουν στο σχολείο τις οικογενειακές δυσκολίες. Πως τις αντιμετωπίζουμε;
Σε θέματα όπως η σχολική βία χρειάζεται συνεργασία των εμπλεκομένων, συμβούλια μαθητών, εκπαιδευτικοί, σύλλογοι γονέων μέσα σε κλίμα εμπιστοσύνης, σεβασμού και διαλόγου.
