Η ψυχολογία συναντά το σινεμά με διάφορους τρόπους: ερευνά τις επιδράσεις του σε σκέψη και συναίσθημα, ενδιαφέρεται για το πώς λειτουργεί στις σχέσεις, ατομικές και κοινωνικές. Η έβδομη τέχνη αναπτύχθηκε σημαντικά τον 20ο αιώνα, παράλληλα με την ψυχολογία και την ψυχανάλυση, που προσπάθησε να ερμηνεύσει καλλιτεχνικές και πολιτισμικές δημιουργίες. Σήμερα ορισμένες ταινίες χαρακτηρίζονται ψυχολογικές, είτε γιατί έχουν πλοκή μυστηρίου είτε γιατί επιμένουν στη σκιαγράφηση χαρακτήρων και σχέσεων. Επίσης η αναλυτική θεραπεία και οι ψυχαναλυτικές θέσεις για το ασυνείδητο και τη σεξουαλικότητα, το όνειρο, τις επιθυμίες και τα άγχη επηρέασαν κάποιους δημιουργούς όπως σουρεαλιστές. Άλφρεντ Χίτσκοκ, Γούντι Άλεν.
Πως μπορούν να μεταφερθούν ‘στο πανί’ πρωταρχικά συναισθήματα και βιώματα; Ένα πρώτο ενδιαφέρον στοιχείο είναι ο συμβολισμός της οθόνης σαν όριο ανάμεσα σε πραγματικότητα και φαντασία, μέσα και έξω. Παράλληλα λειτουργεί σαν τόπος προβολής, ενδιάμεσος χώρος έκφρασης και συνύπαρξης με τον άλλο. Ο Φρόιντ έλεγε ότι κάποιοι καλλιτέχνες όπως μυθιστοριογράφοι περιγράφουν εξαιρετικά τον ανθρώπινο ψυχισμό και τις σχέσεις. Όμως ήταν επιφυλακτικός με τον κινηματογράφο, αρνήθηκε σχετικές προτάσεις για συνεργασίες. Ίσως γιατί η ψυχανάλυση αφορά καταρχήν μια θεραπεία μέσα από το λόγο (talking cure), λειτουργεί με σύμβολα, στο πλαίσιο της συνάντησης αναλυτή-αναλυόμενου και όχι μαζικά. Το σινεμά αντίθετα βασίζεται περισσότερο στην εικόνα, είναι πιο κοντά στο φαντασιακό. Επίσης αφηγείται μια ιστορία, υπάρχει η πράξη της ομιλίας, είναι το κοινό του στοιχείο με την ψυχανάλυση. Σε κάθε περίπτωση, σαν έργο τέχνης αρχικά δίνει ευχαρίστηση, αισθητική απόλαυση.
Πως λειτουργεί ψυχικά; Βασικός μηχανισμός είναι η ταύτιση. Ανάλογα με το θέμα, μια ταινία μπορεί να προκαλεί ενδιαφέρον, περιέργεια, συγκίνηση. Επίσης συχνά ανακινεί άγχη, επιθυμίες και φαντασιώσεις, συνειδητές και ασυνείδητες. Όπως συμβαίνει με τους μύθους και τα παραμύθια, ορισμένα σενάρια προκαλούν έκπληξη όμως στην πραγματικότητα ανακινούν βασικά ερωτήματα, π.χ. για την αγάπη, την απώλεια, το θάνατο. Μπορεί ακόμα το θέμα να προβληματίσει και να βοηθήσει το άτομο να κατανοήσει καλύτερα τον εαυτό του και τον κόσμο. Συμβαίνει έτσι μια ταινία, μια σκηνή να έχει χαραχθεί έντονα στη μνήμη του αφού λειτούργησε κομβικά, άλλαξε κάτι μέσα του, άνοιξε μια νέα προοπτική. Ως προς τα συναισθήματα και τα είδη ταινιών, η κωμωδία προκαλεί γέλιο, που εκτονώνει ένταση και άγχος και δίνει ηρεμία, αγαλλίαση. Αντίθετα η περιπέτεια και το θρίλερ παίζουν, ελεγχόμενα, με το φόβο. Κάποιες φορές αρέσει στους ανθρώπους να φοβούνται λίγο, δρα αμυντικά, επιτρέπει το βίωμα, τη διαπραγμάτευση της αγωνίας διατηρώντας μια απόσταση ασφαλείας.
Ενδιαφέρον έχει τέλος η πολιτισμική πλευρά όπως η σύγχρονη ‘βιομηχανία του κινηματογράφου’ που αναπτύχθηκε κυρίως στις ΗΠΑ. Προβάλλει άμεσα και έμμεσα ιδέες, αξίες πρότυπα ζωής. Είναι γνωστά π.χ. στο παγκόσμιο χωριό μας τα γουέστερν, το αμερικάνικο όνειρο, η φράση ‘είμαι Αμερικανός πολίτης, έχω δικαιώματα’. Αντιπροσωπεύουν την κυριαρχία του ανθρώπου στη φύση και τη γέννηση μιας νέας κοινωνίας. Αποσιωπούν ότι βασίστηκε στη βία, την εκμετάλλευση και την ανισότητα που προκάλεσαν μια κοινωνική επανάσταση το 18ο αιώνα - ζητήματα σημαντικά και σύγχρονες κοινωνίες μας. Σημαντική επίσης παραμένει η δημιουργικότητα σαν μια από τις πλέον ζωτικές, ανθρώπινες δυνατότητες.
